www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

6 RECENSIES

Bijbelcommentaar
Hooglied - Jesaja
Studiebijbel Oude Testament - deel 9
M.J. Paul, G. van den Brink, J.C. Bette (red.)
door Cees Stavleu en Annechien van Veen-Vrolijk
Uitg. Centrum voor Bijbelonderzoek, Veenendaal 2012
932 blz.
9789077651155
€ 65,- De hele serie van de tot nu verschenen delen is met korting te verkrijgen voor € 702

Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Een nieuw deel in een unieke serie studieboeken, met per bijbelvers: Hebreeuwse of Griekse grondtaal, incl. transcriptie en letterlijke vertaling, weergave andere bijbelvertalingen (incl Engelse, Duitse en Franse vertalingen), uitgebreid commentaar, woord- en namenstudies, concordantie.
Verdere informatie: www.studiebijbel.nl

Deel 1... | Deel 2... | Deel 3... | Deel 4... | Deel 5... | Deel 6... | Deel 7... | Deel 8... | Deel 9... | Deel 10... | Deel 11... | Deel 12...

 
6 RECENSIES

6.

Negende deel van Studiebijbel Oude Testament:
   Hooglied en Jesaja

Recensie door Dr. A. Versluis

De juiste uitleg van Hooglied en het auteurschap van Jesaja hebben al heel wat tongen losgemaakt. Op die onderwerpen gaan de twee nieuwe delen uit de serie ”Studiebijbel Oude Testament” uitvoerig in.

Tegelijk wordt duidelijk dat bestudering van beide Bijbelboeken veel meer rijkdom oplevert dan deze bekende discussiepunten.

Het boek Hooglied is volgens de gangbare opvatting in de oudtestamentische wetenschap niet geschreven door Salomo, maar zou uit later tijd stammen. Dit commentaar verdedigt echter de stelling dat Hooglied geschreven is door Salomo zelf, of dat dit boek in elk geval geestelijk zijn eigendom is. De bespreking van de argumenten wekt soms de indruk naar die conclusie toe te werken. Zo worden overeenkomsten met Sumerische bruidsliederen (3e millennium v. Chr.) beschouwd als aanwijzing voor een vroege datering, terwijl mogelijke overeenkomsten met Egyptische liefdesliederen (8e tot 6e eeuw voor Christus) minder gewicht krijgen.

Sommige argumenten vóór het auteurschap van Salomo zijn niet zo overtuigend, zoals de stelling dat de tekst een verenigd Israël veronderstelt, omdat plaatsen die genoemd worden later niet meer bij Israël horen. Het is echter de vraag of een stad bij Israël moet horen als hij in een vergelijking (”mooi als Thirza”) genoemd wordt.

Volkomen liefde
De auteurs maken ook niet duidelijk waarom zij kennelijk zo’n groot belang hechten aan het auteurschap van Salomo, terwijl het opschrift boven Hooglied ook vertaald kan worden als ”over Salomo”, en uit de Psalmen duidelijk is dat een dergelijk opschrift niet per se de auteur aanduidt.

Wat de interpretatie van Hooglied betreft, kiezen de auteurs voor een ”indirecte messiaanse benadering”. Dat wil zeggen dat ze Hooglied allereerst lezen als een beschrijving van aardse liefde. Tegelijk roept de bijna volmaakte beschrijving het verlangen op naar volkomen liefde, en kan van daaruit de lijn getrokken worden naar de liefde tussen Christus en Zijn gemeente.

Terecht wordt het onderwijs van dit Bijbelboek over huwelijk en seksualiteit gehoord en worden niet allerlei details als allegorie gelezen. Wat de geestelijke boodschap betreft zou Efeze 5 (over de verhouding tussen man en vrouw) nog wel meer gewicht mogen krijgen.

De uitleg is beknopt, maar zorgvuldig en duidelijk. Een enkele keer lijkt er enig verschil te zijn binnen het commentaar. Bij Hooglied 8:7 wordt gesteld dat de uitdrukking ”vlammen des Heeren” (waarvan in het Hebreeuws niet zo duidelijk is of de naam van God wordt genoemd) eerder lijkt te wijzen op de kracht dan op het goddelijke van de liefde. Even verderop wordt het echter als veelbetekenend omschreven dat hier de naam van God genoemd wordt als de gever van de liefde.

Jesaja
Bij de uitleg van het boek Jesaja wordt uitvoerig ingegaan op het ontstaan van het boek. Het belangrijkste discussiepunt is de vraag of Jesaja 40 tot 66 teruggaat op de profeet uit de 8e eeuw voor Christus, of dat dit deel het werk is van een of meer latere auteurs. Ook onder Bijbelgetrouwe exegeten wordt hierover verschillend gedacht. Welke conclusie men op dit punt uiteindelijk ook trekt, binnen een gereformeerde Schriftbeschouwing is het legitiem om dergelijke vragen te onderzoeken.........

Lees verder...

5. Profetisch Perspectief - oktober 2012 - www.profetischperspectief.nl

Bijbelcommentaar Hooglied en Jesaja

Recensie door G. Hette Abma

Al meerdere keren is de aandacht gevestigd op het eminente bijbelcommentaar. Geen wonder, want inmiddels is reeds deel 9 verschenen: de uitleg van Hooglied en Jesaja. Met dankbaarheid pak ik het kloeke boekwerk en zet het rechtop voor u neer en verklaar tegelijk: kijk, dit is een commentaar dat staat! Omdat er altijd wel een enkeling is die met bevreemding toekijkt, zal ik in deze recensie een nadere toelichting geven op mijn toelichting positieve oordeel.

Ter inleiding (helaas is in de titel een germanisme gebruikt: voorwoord; beter was geweest: woord vooraf) schrijft J.C. Bette (voorzitter Centrum voor Bijbelonderzoek) dat dit nieuwe deel een boek van uitersten is. Enerzijds gaat het over de prachtige poëzie van Hooglied en anderzijds over het krachtige proza van de profeet Jesaja. Het hoeft ons niet te verwonderen dat hij ons toevertrouwt dat de uitleg van deze Bijbelboeken veel inspanning heeft gevergd. Na het nauwgezette vertaalwerk moeten er keuzes gemaakt worden. Zonder pathetisch te worden laat hij weten hoe ze daarbij gebeden hebben om de leiding van de Heilige Geest. Op die manier proberen ze wetenschappelijk onderzoek en oprechte vroomheid met elkaar te verbinden. 

Onwillekeurig gaan mijn gedachten uit naar Gisbertus Voetius, die in 1634 benoemd werd tot hoogleraar oosterse talen en theologie aan de Illustere School te Utrecht. Bij die gelegenheid hield hij zijn inaugurele rede 'De Pietate cum Scientia Conjugenda' (over de verbinding van vroomheid met wetenschap).Twee jaar later werd de genoemde school verheven tot universiteit. Heel recent kwam aan een roemruchte historie een einde. De Protestantse Theologische Universiteit kent sinds kort alleen de mogelijkheid voor de opleiding van de aanstaande predikanten in Amsterdam en Groningen. Deze ontwikkeling laat zien hoe ingrijpend aan het begin van de 21e eeuw de gevolgen zijn van de ontkerkelijking en ontkerstening van ons land. En toch verschijnt uitgerekend in deze periode een hoogstaand commentaar op de Bijbel. Daar mogen we dankbaar voor zijn.

Lezen wat er staat
In één en dezelfde band is een uitleg van Hooglied en Jesaja opgenomen. Wanneer een kind over je arm meekijkt terwij1 je uit die boeken voorleest, vraagt het bij Hooglied: `Waarom is de tekst niet in twee kolommen gedrukt?' Je probeert dan duidelijk te maken dat het gaat om een poëtische tekst. Zulke gedeelten komen overigens ook veel voor in de profetie van Jesaja. Hoe langer je naar de beide boeken kijkt, hoe meer je overeenkomsten ontdekt. Terwijl ik er wat langer over peins, realiseer ik me dat het zowel bij Hooglied als ook bij Jesaja gaat om één en hetzelfde punt van aandacht. We moeten ons erin oefenen te lezen wat er staat, want dan ontdek je ook waar het God echt om gaat. In de loop der eeuwen hebben mensen echter graag 'wat anders' willen lezen: ze gingen de tekst van Hooglied allegoriseren en ook de boodschap van Jesaja vergeestelijken. Op die manier is veel van wat God bedoelde te zeggen teloorgegaan. Dit kunnen we door het bestuderen van de beschouwingen in de Studiebijbel goed aan de weet komen.

Bruiloftslied
Het is niet meteen voor iedereen duidelijk wat er bedoeld wordt met Hooglied. Vaak gaat men van de veronderstelling uit dat de vertaling aanleunt tegen de weergave van Luther: 'das Hohelied' en dat is in het Duits verwant met 'Hochzeit', dat bruiloft betekent. Dit brengt ons op de waardevolle gedachte dat in dit boek de liefde tussen man en vrouw wordt bezongen. Vanuit het Hebreeuws komen we tot de letterlijke vertaling 'lied der liederen'. Dit is de manier waarop in die taal de overtreffende trap wordt aangegeven. De bedoeling is dus: het allermooiste lied. Daarvoor zijn argumenten aan te dragen, want we horen hoe zuiver de dichter zich uitlaat over seksualiteit en erotiek.

Hermeneutiek
In het Bijbelcommentaar staat dat er over de aanvaarding van Hooglied als deel van de canon ternauwernood discussie is geweest. Rabbi Akiba (rond 135 na Christus) gaf te kennen dat de wereld de dag niet waard was waarop dit boek aan Israel werd geschonken. De christelijke theologen volgden de Joodse geleerden in deze visie. Alleen is het nog de vraag welk argument van doorslaggevende betekenis is geweest toen Hooglied werd opgenomen in de canon. Was dit op grond van een letterlijke interpretatie of een allegorisch duiding? Zelf hoop ik op het eerstgenoemde, maar moet vrezen dat het tweede het geval was.

Bij de uitleg van Hooglied stoten we op lastige vragen van de hermeneutiek. Letterlijk betekent dat `de vertolking' van de tekst. Over de bijbelse hermeneutiek schreef professor H.W. de Knijff een goede studie met de instructieve titel: 'Sleutel en slot' (1991). Daar moet ik aan denken wanneer ik lees dat de middeleeuwse Joodse geleerde Saädja aan het begin van zijn interpretatie schrijft: 'Weet mijn broeder dat je grote moeilijkheden zult tegenkomen bij de interpretatie van Hooglied. In werkelijkheid lijkt Hooglied op sloten waarvan de sleutels verloren zijn gegaan.'

Allegorische uitleg
Vaak komen we de allegorische uitleg van Hooglied tegen. De typering komt uit het Grieks en is afgeleid van 'allo agoreuein', dat 'anders zeggen' betekent. Op de keper beschouwt heeft de letterlijke tekst op zich geen waarde, maar verwijst alleen maar naar de diepere geestelijke betekenis. In de Griekse oudheid is deze benadering van een tekst voor het eerst toegepast. Vaak betrof het woorden die in de letterlijke zin aanstootgevend waren en daarom een andere duiding kregen. Bij Origenes heeft de tekst van Hooglied geen letterlijke betekenis, maar hij geeft daarvan direct de geestelijke strekking weer. Zijn opvatting houdt verband met zijn dualisme. Wie zich te sterk fixeert op de uiterlijke persoon heeft het risico te vervallen in vleselijke lusten. Het hoogste doel is te gehoorzamen aan geestelijke behoeften.

Volstrekte willekeur
Over geen boek is in de middeleeuwen zoveel geschreven als over Hooglied en dit gebeurde vooral in allegorische zin. Calvijn heeft zich daarbij aangesloten, dat blijkt uit zijn interpretatie van Psalm 45. Zelf schreef hij geen commentaar op Hooglied. Allen die in zijn voetspoor probeerden te gaan, hebben zich des te gretiger met dit boek bezig gehouden.

In de loop der eeuwen is vaak dankbaar gebruik gemaakt van de kanttekeningen bij de Statenvertaling, waarin we een allegorische verklaring aantreffen. Ongetwijfeld kunnen wij met deze benadering van de tekst diep geestelijk onderwijs ontvangen, alleen dringt zich wel steeds de vraag aan ons op of het niet allemaal erg gezocht is. Bovendien is het vaak op het randje als sterk erotische teksten gelezen worden met het oog op Christus en zijn gemeente. Laat ik een voorbeeld noemen.

Met voor ons gevoel niet direct erg aansprekende beelden wordt de schoonheid van de bruid bezongen. `Uw twee borsten zijn gelijk twee welpen, tweelingen van een ree, die onder de leliën weiden' (Hgl 4:5). De dieren waarmee de borsten worden vergeleken bevinden volgens de kanttekeningen in de vette weiden, dat wil dan zeggen de goede en de gezonde leer der kerk. We moeten ons namelijk bij de twee grote borsten voorstellen de leringen en vertroostingen, die in het Oude en Nieuwe Testament te vinden zijn, waarmee de gelovigen gespijsd en gelaafd worden. Volledigheidshalve wordt ook nog vermeld dat andere uitleggers bij de twee borsten van de bruid denken aan de bediening van het Woord Gods en de heilige sacramenten waarmee de schapen en de lammeren van Christus als op een goede en vette weide gevoed worden. Bij de allegorische uitleg ben je onvermijdelijk overgeleverd aan willekeur. Dikwijls hoor je na een preek over het Hooglied reacties als: 'Zo heb ik het nog nooit gehoord.' Ik denk dan bij mezelf vermoedelijk zul je het ook nooit meer zo te horen krijgen.

Letterlijk en geestelijk
In het Bijbelcommentaar wordt ook de benadering van dr. E van Deursen genoemd. Deze beschouwt Hooglied vooral als een lied waarin het huwelijksleven ten volle geheiligd en dankbaar aanvaard en genoten wordt. Graag zou ik ervoor willen pleiten om in eerste instantie deze uitleg te volgen. Juist in een tijd waarin het huwelijk onder sterke druk staat, is het waardevol te luisteren naar een loflied op de zuivere liefde als een gave van God. We ontdekken hoe je de seksualiteit positief kunt benaderen. Het is alsof je langs een smal pad loopt dat al slingerend hogerop voert. Wanneer je de top bereikt hebt, kun je opeens ook een machtig vergezicht krijgen op de liefde tussen Christus en zijn gemeente. Er is uiteraard ook een geestelijke strekking. Maar die moet je niet als eerste en zeker niet als enige duiden. De 'Studiebijbel Oude Testament, deel 9' geeft wat dit betreft prima handvatten. De auteurs noemen de moeilijkheden die zich bij de exegese van Hooglied voordoen, maar ze geven ook de argumenten voor hun eigen benadering.

Profetisch Woord
Wie de Schrift serieus wil nemen, zal proberen te lezen wat er staat. Dat geldt voor de beide Bijbelboeken, die becommentarieerd worden in het deel van de Studiebijbel, dat nu voor mij ligt. Wanneer we een preek horen over een tekst uit Jesaja voelen veel kerkgangers intuïtief dat er meestal een vreemde draai aan gegeven wordt. Het verdient dan ook aanbeveling voor predikanten om kennis te nemen van wat de auteurs in dit commentaar aanreiken. Het is instructief de excurs te lezen over 'de uitleg van de profetieën over de toekomst van Israël'. Als voorbeeld geven ze een toelichting op Ezechiël 37 over de vallei met de doodsbeenderen. Voor de christelijke gemeente wordt dit meestal toegepast op de persoonlijke wedergeboorte. Zo komt het werk van de Heilige Geest prachtig in beeld. Maar is dat alles? En is dat vooral ook waar het de profeet uiteindelijk om gaat?

Moeten we bij de uitleg alleen naar de geestelijke strekking zoeken of wacht de profetie nog vervulling no een vervulling in de toekomst? Met een illustratie van de menora voor de Knesset in Jeruzalem komt in beeld hoe de profetie van Ezechiël betrokken kan worden op de herleving van Israël, zichtbaar in de staat die wordt opgericht na de verschrikkingen van de concentratiekampen en de gaskamers. Eens laat God alle beloften in vervulling gaan. Ook zullen de stukken hout met de naam Jozef en Efraïm erop bij elkaar worden gebracht. Volgens de kanttekeningen bij de Statenvertaling is dit gerealiseerd toen Joden en heidenen samen één kerk gingen vormen. Zo leerde ook Calvijn dit. Alle goede bedoelingen ten spijt: dit is een vorm van vervangingstheologie. 

In de vervangingstheologie wordt dankbaar verwezen naar het verzet dat vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie, Puritanisme en Piëtisme tegen een dergelijke voorstelling van zaken aantekenden. In tegenstelling tot de Reformator van Genève leerde Wilhelmus á Brakel niet alleen een toekomstige bekering van de Joden, maar ook een terugkeer naar het land Kanaän.

Naast de historische uitleg in de eigen tijd van de profeet, de geestelijk-typologische uitleg die betrokken is op de kerk, alsook de verwijzing naar de eeuwigheid, geven de auteurs van de Studiebijbel ook een concreet-aardse uitleg, zodat er zicht komt op de vervulling in de toekomst van het volk Israël. Eens zullen dan de volken optrekken naar Jeruzalem. Misschien vraagt iemand zich af: moet je alles letterlijk nemen? Goed om dan kennis te nemen van de excurs over de beeldspraak in de Psalmen en Jesaja. De verleiding is groot nog meer naar voren te brengen uit de rijke inhoud van dit commentaar. Het is hopelijk voldoende om u aan te sporen er zelf kennis van te nemen. Dit zal gegarandeerd tot grote zegen zijn.

4.

Jesaja was boodschapper van oordeel en troost

Recensie door Maarten Stolk

VEENENDAAL – Drs. M. Rotman werkte mee aan het negende deel van de Studiebijbel Oude Testament (SBOT), over Jesaja en Hooglied. „In Jesaja zien we dat Israël zich niet heeft bekeerd. Maar tóch zegt God: Ik blijf trouw, Ik zal je verlossen. Dat maakt me stil. God is zo anders dan ik.”

Jesaja is een boek van uitersten. Oordeel en troost, waarschuwingen en beloften – ze wisselen elkaar in hoog tempo af. Drs. M. Rotman, een van de auteurs van het onlangs verschenen deel van de Studiebijbel Oude Testament (SBOT) over Jesaja en Hooglied, heeft met sommige teksten moeten worstelen.

Jesaja is een prachtig maar soms moeilijk boek, zegt Rotman, docent Nieuwe Testament aan de Christelijke Hogeschool Ede, in het kantoor van het Centrum voor Bijbelonderzoek in Veenendaal. „Israël is verhard en God zegt dat Hij het nog meer zal verharden. En tegelijk spreekt God over herstel en verlossing voor datzelfde Israël, met het perspectief op een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.”

Het is opvallend, aldus Rotman, dat de profeet Jesaja zijn boek begint én eindigt met de rebellie van het volk Israël tegen de Heere. „De opstand van het volk tegen God is een belangrijk thema in dit boek. Het staat in contrast met een ander gegeven, dat we vooral vinden in het tweede deel van Jesaja, waarin heel duidelijk doorklinkt dat God trouw zal zijn. Hier wordt steeds duidelijker dat de Knecht van de Heere de zonde zal wegdragen. Hij zal als een schuldoffer sterven en daardoor verzoening en herstel teweegbrengen.”

Jesaja spreekt over de Knecht des Heeren. Is het terecht dat deze naam op Christus wordt toegepast?
„We doen de oudtestamentische tekst geen recht als we meteen een isgelijkteken zetten. In het boek Jesaja zie je dat Israël is geroepen als knecht, maar dat het volk dat niet waar maakt. Dat doet de Knecht des Heeren wel. In de vier zogenoemde Knechtprofetieën in Jesaja 42-53 zie je dat de Knecht des Heeren als een persoon wordt omschreven en wordt onderscheiden van het volk Israël. De Knecht is niet de personificatie van Israël, maar treedt op als vertegenwoordig van dat volk.
Dit zijn dus wel degelijk teksten met een Messiaans karakter. En het Nieuwe Testament maakt ons duidelijk: wat in Jesaja staat beschreven, is bij Jezus zo gebeurd. Dus ja, het is terecht om te zeggen dat de Knecht des Heeren Jezus is, terugkijkend vanuit de vervulling.”

Zijn er nog profetieën over het volk Israël onvervuld?
„De profetieën van Jesaja zijn deels vervuld in de terugkeer van Israël uit de ballingschap en deels in de komst van Jezus Christus. Maar de heerlijke toekomst die Jesaja beschrijft, dat de heidenen zullen toestromen naar Jeruzalem bijvoorbeeld – dat is nog niet gebeurd. Wat dat betreft ligt er nog heel wat in het verschiet. Het geestelijk herstel van Israël moet nog komen. Als er iets in het boek Jesaja duidelijk wordt, dan is het dat God Zijn volk nooit loslaat. De profetieën zullen helemaal vervuld worden. Die verwachting mogen we hebben.”
 Lees verder...

3.

Oude profetieën komen tot leven in crisistijd

Van een medewerker

VEENENDAAL – In tijden waarin de wereldgeschiedenis in crisis is, komen oude profetieën tot leven. Hoe kunnen we onheils- en heilsprofetieën dan doortrekken? Dr. M. J. Paul: „Jesaja geeft ons geen totaalplaatje, maar we worden wel geroepen om zijn boodschap ook voor nu ter harte te nemen.”

Het Centrum voor Bijbelonderzoek organiseerde zaterdag in Veenendaal zijn achtste symposium naar aanleiding van de verschijning van een nieuw deel van de Studiebijbel Oude Testament (SBOT), over Hooglied en Jesaja. Voor volgend jaar staat een deel over Jeremia en Klaagliederen gepland, daarna volgen nog een deel over Ezechiël en Daniël en over de kleine profeten en is de serie, waaraan samen met de delen over het Nieuwe Testament dertig jaar werd gewerkt, afgerond.

Thema van het symposium was dit keer „toekomstverwachting”. Dat leverde onder de ruim honderd aanwezigen veel vragen op over onder andere de aard van profetie, „meervoudige vervulling” en de toekomst van Israël. Dr. M. J. Paul, oudtestamenticus aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en als redacteur bij de serie betrokken, hoopte dat de Studiebijbel voor het Oude Testament zou helpen licht te werpen op dit soort kwesties: „Bij allerlei discussies over het duizendjarig rijk en dergelijke wordt vaak gefocust op losse woordjes uit bijvoorbeeld Romeinen 9 tot 11. Volgens ons heeft Paulus daar echter bijna niets nieuws gezegd ten opzicht van al de profetieën in het Oude Testament. Het belang daarvan hebben we ook in dit nieuwe deel weer voor het voetlicht willen brengen.”

Dr. Paul nam een fors deel van het werk aan het bijbelboek Jesaja voor zijn rekening en pleitte –net als zijn Edese collega drs. M. A. Buitink-Heijblom in commentaarreeks De Brug– voor eenheid van het boek en een vroege datering. „Wij hebben ons als redactie niet kunnen voorstellen dat er een boek heeft bestaan dat een punt zette bij de wegvoering in hoofdstuk 39, terwijl in eerdere hoofdstukken ook heil wordt aangekondigd.” Jesaja geeft volgens de oudtestamenticus een „veelzijdig beeld van de Verlosser”, met gedeelten over de Messias als Kind, als Koning en als Knecht.
 Lees verder op RD.nl...

2. EO - Visie - juni 2012 - www.eo.nl/visie

Hooglied is intiem, maar nooit banaal

Recensie door Gert-Jan Schaap

Wist u dat de vrouw in het Hooglied tweemaal zo vaak aan het woord komt als de man? Al eeuwenlang spreekt dit oudtestamentische bundeltje met opmerkelijk openhartige liefdesliederen tot de verbeelding. Hooglied in vogelvlucht via vijf vragen.

1. Wat doet een boek met uitgesproken erotische verzen in de Bijbel?
"Interessante vraag!" zegt theoloog drs. Cees Stavleu (zie kader). "Als je goed naar de tekst kijkt, ontdek je dat liefde, passie en erotiek daarin als goede scheppingsgaven van God naar voren komen. Hooglied presenteert ze in volle kracht, en wel zo dat je moet concluderen: God heeft ons in de schepping iets met een ongekende power gegeven: 'Sterk als de dood'! Die mooie gaven kun je goed, maar ook verkeerd gebruiken. Hooglied laat – in allerlei jubelzangen – zien hoe je ze goed gebruikt, namelijk in de context van het huwelijk tussen één man en één vrouw."

2. Sommige theologen stellen juist dat Hooglied pleit voor experimenteren met 'vrije liefde'!
"Klopt; volgens hen is het daarom een revolutionair boekje. Er is echter geen enkele aanleiding om de tekst zo te interpreteren! Hooglied werkt naar het huwelijk toe; je vindt er niet voor niets bijvoorbeeld steeds de waarschuwing om de liefde niet te prikkelen 'voordat het haar behaagt'. Er is alle grond voor de opvatting dat Hooglied de lichamelijke eenwording bewaart voor het huwelijk, zoals overal in het oude Oosten. Terzijde: vroeger werden delen van Hooglied waarschijnlijk ook wel voorgedragen op bruiloften."

3. Zijn deze teksten door koning Salomo geschreven?
"Er zijn allerlei argumenten vóór en tegen Salomo als auteur te geven. In ons commentaar hebben we die allemaal op een rijtje gezet. Op grond van diverse overwegingen komen wij er zelf op uit dat Hooglied in ieder geval in zijn tijd is geschreven: rond 950 voor Christus, een glorietijd in Israël. Misschien is de uiteindelijke collectie van deze teksten wel door hemzelf samengesteld – wat je bijvoorbeeld ook in Spreuken ziet –, maar zijn ze door anderen geschreven. Zelf betwijfel ik dat het Hooglied van Salomo's hand is: op enkele plekken wordt er in de derde persoon én kritisch over hem gesproken."

4. Hooglied wordt vaak opgevat en uitgelegd als een beeld voor de verhouding tussen God en de gelovige(n). Terecht?
"Juist omdat er erotische passages in staan, stellen oude Joodse én christelijke tradities dat Hooglied níet over de lichamelijke liefde tussen een man en een vrouw gaat, maar om de geestelijke liefde tussen God en de ziel, God en Israël of Christus en de gemeente. Dat is een manier om te 'ontsnappen' aan die erotische verzen, maar daarmee doe je geen recht aan de tekst. Wij gaan uit van een letterlijke interpretatie: in dit bijbelboek gaat het allereerst om de dichterlijke beschrijving van de liefde tussen een man en een vrouw. Het is dus geen allegorie (gelijkenis met een geestelijke strekking, red.), hoewel die opvatting stokoude papieren heeft in de Griekse, maar niet in de Joodse traditie. Tegelijk noemen wij Hooglied wel 'Messiaans'. Er wordt op zo'n ongekend verheven, paradijselijke manier over de liefde gesproken, dat je – al is het niet de eerste bedoeling van de tekst – 'automatisch' aan de relatie tussen God en Zijn volk moet denken. In het Oude en het Nieuwe Testament wordt het huwelijk vaak afgeschilderd als het hoogste beeld voor de relatie tussen God en Zijn volk; denk bijvoorbeeld aan Hosea en Efeze 5. Op een indirecte manier kan en mag je de lijnen dus doortrekken naar Christus en de gemeente, maar zonder alle details te gaan 'uitleggen' in die richting."

5. Kan ik dit bijbelboek met goed fatsoen hardop aan tafel lezen met jonge kinderen erbij?
"Waarom niet? Dat zou ik zeker doen; het is echt niet zo schokkend! Hooglied is intiem, maar nooit banaal. Met echt jonge kinderen ligt het misschien wat moeilijker, maar ik denk dat christelijke ouders soms vergeten dat een stuk voorlichting op het gebied van intimiteit en seksualiteit hún taak is. Hooglied is een mooie kapstok om daar samen over door te praten. Stel het ook maar in de catechese en in de prediking aan de orde – laat het alsjeblieft niet aan de straat over!"

1. – Israelaktueel - 1 mei 2012 - www.christenenvoorisrael.nl

Uitleg van de Bijbelse profetieën

Recensie door Dr. Mart-Jan Paul


Zijn de terugkeer naar het land Israël en het bezit van Jeruzalem vervulling van oudtestamentische profetieën? Komt er in de toekomst een geestelijke vernieuwing van het Joodre volk?

De eeuwenoude vervangingstheologie heeft een sterke doorwerking gehad in de uitleg van de profetische boeken van het Oude Testament. Meer dan eens worden de beloften voor Israël op de kerk toegepast en de oordelen op het Joodse volk. Toch is daar al eeuwenlang bezwaar tegen gemaakt. In het puritanisme in Engeland, de nadere reformatie in Nederland en het piëtisme in Duitsland was het diepe besef aanwezig dat Gods trouw aan het verbond met Israël consequenties heeft voor onze manier van Bijbellezen. Het Reveil in de negentiende eeuw heeft die lijn voortgezet.

Meningen
Op de een of andere manier zijn veel van die inzichten verloren gegaan. Volgens mij is dat vooral gekomen door de invloed van de gereformeerde uitleggers in de Korte Verklaring en verwante boeken. Hun invloed in de Bijbeluitleg in de twintigste eeuw is groot geweest, mede omdat de andere kerken zich uit dit gebied terugtrokken. Ook de uitleg van Vonk – Van Deursen en de recente serie Commentaar Nieuwe Testament onder redactie van prof. Van Bruggen gaan bijna niet in op de vragen rond het hedendaagse Israël.

De christenen die tot de bevindelijke richting behoren, en oude schrijvers lezen, kennen de vroegere opvattingen. Evangelische christenen hebben hun lectuur waarin een sterk onderscheid gemaakt wordt tussen allerlei bedelingen of dispensaties. De profeten zouden dan vooral over Israël en niet over de kerk geprofeteerd hebben.

Wat moeten we met al deze meningen? Deze vragen houden mij al tientallen jaren bezig.
In het afgelopen jaar spitste zich dat toe op de uitleg van het boek Jesaja. Wat betekent het dat Jeruzalem een centrale plaats zal innemen en dat de volken daarheen zullen gaan? Wat houdt het in dat de Knecht tot een verbond voor het volk Israël en een licht voor de naties zal zijn (Jesaja 42:6), dus een dubbele taak heeft?

Verbond met Israël
Ons Bijbelcommentaar op Jesaja is geschreven vanuit de overtuiging dat het verbond met Abraham nog steeds geldt, en dat het nieuwe verbond een wijziging is van het verbond aan de Sinaï. Israël blijft dan nog steeds een bijzondere plaats innemen. De Messiasbelijdende Jood Isaac da Costa zei in zijn Bijbellezingen (ca. 1850): "Voorts moeten al de beloften, die God gegeven heeft ten opzichte van David en zijn koninkrijk, nog vervuld worden. En nu mogen de volken Davids troon en kroon vergeten, als in het stof versmeten, en er zich niet meer over bekommeren, doch wij, Joden, kunnen dit nooit. Wij kunnen niet ophouden de oprichting van de vervallen hut van David te verwachten (Amos 9:11). De volken hebben ons uitgekleed en ons alles ontnomen, maar de belofte van God kunnen zij ons niet ontnemen. Het geslacht van David is onzichtbaar geworden, maar daarom bestaat het nog, en het bewijs dat het bestaat is de profetie dat het afzonderlijk weder zal optreden (Zacharia 12:12)."

In een afzonderlijke excurs aan het eind van het boek 'De uitleg van de profetieën over de toekomst van Israël' worden de belangrijkste posities besproken. Het is spannend om tussen de klippen van een al te concrete duiding en van een afstandelijke uitleg te varen. We proberen in ieder geval recht te doen aan de oorspronkelijke context én aan de concrete toekomstverwachting in het boek Jesaja.