Een oprecht hart, een verstandig beleid

Jan-Willem Grievink:
Het is belangrijk dat leiders een herder hebben bij wie ze terechtkunnen

Nadenken over leiderschap is in. Talloze bijeenkomsten worden eraan gewijd. Zo start maandag in Hengelo en Wageningen het Soeterbeeck Programma een lezingenreeks over charismatisch leiderschap. Daarnaast beleggen RMU Werkgevers en Driestar educatief op 10 november in Gouda een seminar over "Christen zijn en leidinggeven" In de aanloop naar deze bijeenkomsten belicht organisatieadviseur Jan Willem Grievink zijn visie op christelijk leiderschap en geven twee leidinggevenden een reactie vanuit de praktijk.

Transparant en integer. Dat is wat een goede leider in de ogen van organisatie- adviseur Jan-Willern Grievink moet zijn. Hij erkent dat dit geen specifiek christelijke kenmerken zijn, maar benadrukt dat christenen "op deze punten de lat hoger mogen leggen dan anderen. Ze mogen zich daarop alleen nooit laten voorstaan. Een christelijke leidinggevende zet zichzelf niet op de troon, maar wil dienend bezig zijn."

Michiel Bakker

"Nederlanders houden niet zo van leiderschap", zegt Grievink (53) in het kantoor van zijn bureau ConCeption. "We hebben meer een cultuur van managers. Die zijn gericht op het halen van resultaten en doelstellingen en houden zich vooral bezig met regelen, organiseren en programmeren. Bij leiderschap gaat het om mensen die leidinggeven aan anderen omdat ze een droom hebben die ze willen realiseren. Dat kom je meer tegen bij Amerikanen en Fransen. In Nederland ontwikkelt goed leiderschap zich moeizaam."

Spreken over leiderschap is voor Grievink geen droge theorie. Hij vervulde in het verleden directiefuncties in de wereld van de media en de levensmiddelenbranche. Sinds 1994 begeleidt en coacht hij als zelfstandig adviseur managementteams in het bedrijfsleven. Hij is een van de oprichters van Triple- C, een platform van christenconsultants en interim managers. Ook is hij bestuurslid van het Instituut voor Christelijk Leiderschap en docent van de masterclass kerkleiderschap van de Christelijke Hogeschool Ede.

De organisatieadviseur vindt het geen overbodige luxe dat christenen die een leidinggevende positie binnen bedrijven bekleden zich in eigen kring op het thema leiderschap bezinnen. "In een seculiere omgeving is het succes van een onderneming primair de hoofddoelstelling. Het leiderschap is daarop gericht. Een christen heeft behalve met duurzaamheid nadrukkelijk met andere zaken te maken. Hij legt meer het accent op de mensen. Dat bedoel ik niet soft. Het gaat er niet om medewerkers vooral te pamperen, over de bol te aaien en vriendelijk tegen hen te zijn, maar hun te laten voelen dat ze in belangrijke mate bijdragen aan de onderneming."

Je hoeft geen christen te zijn om zo met je personeel om te gaan.

"Toch zullen christenen hier meer op bedacht zijn. Je weet als christen dat jij verantwoording moet afleggen aan God. Het is Gods verlangen dat mensen tot bloei komen en hun bestemming vinden. Als ik een leider ben, dan moet ik dat doel dienen. God zal mij daarop aanspreken. Dat kan wel eens spanning opleveren met de economische wetten die winstmaximalisatie prediken.

Vooral bij beursgenoteerde ondernemingen zie je een overdreven aandacht voor het succes op korte termijn, wat vaak ten koste gaat van het welzijn van je mensen. Dan ga je inspanningen van ze vragen waarbij je bijvoorbeeld bijna zeker weet dat hun huwelijk eraan kapot zal gaan. Een christenleidinggevende zal ook rekening houden met het gezin van de werknemer. Als alles gericht is op de prognoses en doelstellingen voor de komende drie maanden, krijg je een bijna boekhoudkundige manier van leidinggeven. Intussen keldert de loyaliteit van het personeel en de innovaties stokken, want daarvoor heb je een langetermijnhorizon nodig.

Grievink onderstreept het belang van integriteit van een leider. Hij signaleert dat dit aspect steeds vaker zwaarder weegt dan een curriculum vitae. "Ik hoor van seculiere headhunters dat ze gesprekken niet meer op kantoor voeren, maar bij mensen thuis aan de keukentafel. Als iemand thuis niet functioneert, hoe kan hij dan een bedrijf leiden? Dat besef - dat voluit Bijbels is - is de laatste vijf jaar sterker doorgedrongen. Daarbij hebben diverse schandalen een rol gespeeld. Waarom zou je als personeel je hoogste baas vertrouwen als je weet dat hij zijn eigen gezin bedriegt, er de zoveelste vrouw op nahoudt of ander immoreel gedrag vertoont?"

Sorry zeggen

Een goede leider is transparant en laat zich door zijn personeel afrekenen op zijn doelstellingen, stelt Grievink. Hij benadrukt dat christenen zich daarvan op Bijbelse gronden extra bewust moeten zijn. "Schijnheiligheid past van geen kant bij een christen. Je moet je mensen recht in de ogen kunnen kijken en fouten eerlijk durven toegeven: "Ik heb het fout gehad. Dat kan ik niet meer repareren, maar ik kan wel sorry zeggen."

Als je dat meent, is het geen schande om een fout toe te geven, maar is dat juist eervol."
Bijbelse principes kunnen een christen inspireren om op een goede manier invulling te geven aan het begrip leiderschap, stelt Grievink. Hij wijst op Psalm 78, waarin Asaf over David zegt dat hij het volk heeft geleid naar de oprechtheid van zijn hart en met de bekwaamheid van zijn handen. Grievink: "Oprechtheid en bekwaamheid gaan hand in hand. Het een kan niet zonder het ander, maar ik vind de volgorde waarin het staat essentieel."

Welke invloed heeft het feit of iemand in een algemene of een christelijke instelling werkt op de invulling van zijn leiderschap?

"Het ambacht is hetzelfde en in beide gevallen ben je als leider aanspreekbaar op je christen- zijn, maar in een christelijke instelling ga je een spa dieper. Elke organisatie heeft een missie. Een christelijke organisatie heeft een geestelijke missie die je niet primair in termen van geld uitdrukt. Je werkt niet alleen aan een product, maar beoogt een effect van dat product in de harten van mensen.

De vrucht van een appelboom is niet de appel. Als je die van de boom laat vallen en verrotten, heb je er niets aan. De vrucht is een nieuwe appelboom of een appeltaart. We moeten verder kijken dan naar het product alleen."

Grievink noemt het voorbeeld van een christelijke school. "Waarvoor leid je jongeren op? Is je voornaamste streven dat je leerlingen een bovengemiddelde cijferlijst halen, zodat ze goed kunnen doorstromen? Of heb je een hoger doel? Wil je hen vooral weerbaar maken om hun plaats in de samenleving te kunnen innemen, waarbij ze hoe jong ze ook zijn iets van hun christen zijn laten zien, en dan niet alleen in hun kleding?"

Komt christelijk leiderschap vooral tot uitdrukking in goed vakmanschap of hoort daar ook een christelijk getuigenis bij?

"Christen zijn is in het leven geen bijzaak, maar een hoofdzaak. Dat betekent dat je ervoor uitkomt, ook als je in een algemene onderneming werkt. Je bent niet aangesteld om te preken, maar moet wel aanspreekbaar zijn op je christen zijn. Ik vind het sterk als een baas tegen zijn personeel zegt: Als jullie denken dat ik maatregelen neem die niet passen bij mijn overtuiging, waarschuw me dan. Iemand die leidinggeeft aan een christelijke instelling mag omgekeerd ook zijn werknemers op hun christelijke uitgangspunten aanspreken."

Op welke valkuilen moeten christenleiders bedacht zijn?

"Voor iedereen maar zeker voor leiders geldt het gevaar dat ze bewonderaars creëren en verslaafd raken aan succes. Dat kan je van je persoonlijke omgeving vervreemden. Je komt soms in een rotary-achtige schijnwereld terecht, waardoor je gemakkelijk vergeet dat tante Truus van driehoog achter ook nog bestaat.

De Bijbel waarschuwt voor de werken van het vlees. Als leider mag je werken met de talenten die je van God hebt gekregen, maar loop je op dat punt extra risico. Een leider is geen heilige, maar heeft ook zijn zwakheden."

Eenzaam

Grievink juicht een bezinning op uitdagingen en valkuilen van christelijk leiderschap toe. "Mensen spreken daar met elkaar over in kringen van het CBMC, RMU en GMV. Je kunt het ook in de eigen gemeente doen. Als ik predikant was en ik had vier of vijf leidinggevenden in mijn gemeente, zou ik een of twee keer per jaar met hen willen praten. Aan wat voor gevaren sta je bloot? Hoe ga je daarmee om? Op die manier kun je als predikant van leiders uit organisaties leren en tegelijk zelf herder voor hen zijn. Leiders kunnen ontzettend eenzaam zijn. Dan is het belangrijk dat ze naast hun gezin een praatpaal, een herder hebben bij wie ze terechtkunnen."