www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Israel en de hiel van Ezau
De wortels van de 'Edomitische theologie'.
Willem J. Ouweneel
Aspect, Soesterberg 2025
158 pag. 
€ 21,95
Paperback
ISBN 9789464872743

Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Dit boek is niet bedoeld voor christenen die alleen met hun persoonlijk heil en hun eigen 'hemelse toekomst' bezig zijn. Die christenen beseffen te weinig dat God een collectief plan voor deze aarde heeft en dat zij deel uitmaken van een geschiedenis die gericht is op de verwerkelijking van dit plan. In dit plan spelen, naast Christus zelf, twee factoren een centrale rol: enerzijds het volk Israël (én zijn onvervreemdbare land Israël), anderzijds de geestelijke machten 'achter de schermen'. De Bijbel illustreert dit plan van God aan de hand van het conflict tussen de tweelingbroers Jakob en Ezau, en tussen hun nazaten: Israël en Edom (dat is in de breedste zin van het woord: heel de anti-Israëlgezinde wereld, inclusief de 'Edomitische' theologie). Het plan loopt erop uit 'alles wat in de hemelen en wat op de aarde is onder één hoofd samen te brengen in Christus' (Ef. 1:9-10).

1. Israel en de Bijbel / IB-Magzine - juni 2025 - www.israelendebijbel.nl 

'Edomitische' theologie

Boekrecensie door Kees de Vreugd

In zijn nieuwste (tenminste, bij het schrijven van deze bespreking) boekje gaat Ouweneel in op de broedertwist tussen Jakob en Ezau. In 22 hoofdstukjes (volgens de letters van het Hebreeuwse alfabet) zet hij de typologische betekenis ervan uiteen. Daarbij leunt hij sterk op de rabbijnse uitleg. Dat is iets wat hij in een heel aantal van zijn recente publicaties doet, en alleen al daarom zijn ze de moeite waard.

De afbeelding op de cover (een tekening van Gustave Doré) laat zien waar het in het boekje om gaat: Jakob worstelt met de engel (en niet met God). Die engel is de engelvorst van Ezau, zoals in de hoofdstukken 9 en 10 wordt uitgelegd. Ouweneel sluit daarmee aan bij de uitleg van de cultuurfilosoof dr. Frank de Graaff en bij een hoofdlijn in de rabbijnse uitleg. Overigens, ook een Oudtestamenticus als Claus Westermann verklaart in zijn commentaar op Genesis de engel als een demon die aan een bepaald territorium is gebonden. Maar m.i. kunnen we inderdaad specifieker zijn. In de Bijbelse overlevering is de engel verstaan als de engel van Ezau. Dat blijkt uit Genesis 33:10 en Hosea 12:5 (de hoofdletters in de HSV moeten we negeren): Jakob "streed met de engel en overwon; wenend vroeg hij (de engel) hem (Jakob) om genade." In een toelichting op het boekomslag wijst Ouweneel op het vooroordeel van Doré: hij beeldt de engel zo af dat de kijker er niet aan kan twijfelen dat de engel wint — terwijl de uitslag precies andersom was!

Het verhaal van Jakob en Ezau is meer dan een oud volksverhaal over tweelingrivalen; het is een Bijbelse typering van de geschiedenis van Israel en zijn rivaliserende buurvolk. Het is in de rabbijnse uitleg een typering van de strijd tussen Israel en de machten waar het in zijn geschiedenis mee to kampen krijgt. Zo wordt bijvoorbeeld in de Midrasj de droom van Jakob (Genesis 28) uitgelegd: de opklimmende en neerdalende engelen staan volgens een bepaalde interpretatie voor de grootmachten die over Israel zullen heersen. Zij gaan op, blinken en verzinken. Maar Israel biijft bestaan. 

'Edom' staat uiteindelijk in de klassieke rabbijnse uitleg (niet bij alle klassieke Joodse uitleggers - Ibn Ezra bijv. wijst die identificatie af) voor Rome, het Romeinse Rijk en de Romeinse kerk. Ouweneel trekt deze lijn door naar wat hij noemt de 'Edomitische' (de aanhalingstekens zijn van hemzelf) theologie tot op de dag van vandaag. Dat is een theologie die geen plaats meer heeft voor het 'etnische' Israel, waar individuele Joden hun heil alleen nog kunnen vinden door zich te bekeren tot de kerk. En die kerk, dat is de 'Edomitische' kerk, die Israel niet wil zegenen, maar de zegen van Israel heeft gestolen. "Ik noem die Kerk 'Edomitisch' omdat het die Kerk theologisch gelukt is wat geen enkele 'Edomiet' militair ooit blijvend voor elkaar heeft gekregen: het etnische Israel van zijn zegen te beroven en die zichzelf toe te eigenen met de slogan: wij, de Kerk (die voor 99,9 procent uit niet-joden bestaat) zijn het nieuwe lsrael'" (blz. 141, cursivering origineel). Maar in de Bijbel bestaat er geen ander Israel dan het etnische Israel. De huiveringwekkende consequentie van de 'Edomitische' theologie is, dat zij "feitelijk geen kennis meer heeft van Hem die honderden keren in de Bijbel 'de God van Israel' wordt genoemd - zij kent nog slechts de God van de christelijke Kerk, en dat is iets totaal anders" (blz. 143). De God van Israel is de God van Jakob - niet de god van Ezau.

Dat wil niet zeggen dat God niet ook God voor Ezau wil zijn. Integendeel. De hele strijd van Jakob is juist daarop gericht dat Ezau Jakob zal zegenen en daardoor zelf zegen zal ontvangen. Daarom is ook het juiste verslaan van de naam Jakob van belang. Jakob is niet de hielenlichter (dat is de boosaardige gedachte van Ezau) maar hij die de hiel vasthoudt. Hij zit Ezau op de hielen. Dat wil heilshistorisch ook zeggen dat hij hem opvolgt: het Messiaanse rijk waar Jakob voor staat zal Edom, de wereldmacht die vijandig tegenover Israel staat, verslaan en opvolgen. Maar het vasthouden van de hiel wil ook zeggen dat de God van Jakob/Israel de volkerenwereld (Ezau/Edom) nooit loslaat, maar haar juist altijd weer in Jakob/Israel wil zegenen. 

Het is trouwens ook opmerkelijk dat de eerste die in het Nieuwe Testament Jezus naar het leven staat de Edomiet Herodes is. En dat Jezus uiteindelijk door de Romeinse (Rome is Edom) machthebber gekruisigd wordt. Het is ook opmerkelijk dat Paulus juist in zijn brief aan de Romeinen de woorden uit Maleachi aanhaalt: "Jakob heb Ik liefgehad en Ezau heb Ik gehaat." En het is juist de brief aan de Romeinen die zo sterk de blijvende positie van Israel benadrukt. Er is geen zegen voor de volken, voor Edom, zonder Israel. Vervreemdend is het dan ook dat in bijv. Karl Barths theologie Israel vooral lijkt te fungeren als de gestalte van de verwerping. Ouweneel voert hem op als exponent van  de 'Edomitische' theologie. Toch doe je Barth daarmee naar mijn gevoel ook weer niet helemaal recht.

Niet alleen theologisch, ook fysiek heeft Israel tot vandaag toe te strijden met machten die hem willen vernietigen. 'Edomitische' theologie vinden we niet alleen in de kerk, maar ook bij de Islam. En 'Edomitisch' denken zet vandaag de dag de toon in het gros van de reguliere media. Die strijd zal doorwoeden tot de Messias daar een einde aan maakt. Het Bijbelse perspectief is daarom een heerlijke toekomst voor Israel. Het boekje eindigt met een reeks Bijbelse beloften voor Jakob/Israel.

Wat mij betreft heeft Ouweneel met deze typering van tijd en theologie een lezenswaardig boekje geschreven.