www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Stille finale
Henk Vaessen
Uitg. Aspekt, 2006
Prijs € 19,95
ISBN: 9789059114968
380 blz., paperback
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Kun je van 'geluk' spreken, als je samen met je tweelingbroer als enigen van de Joodse gemeenschap uit Elbrug het concentratiekamp heb overleefd? Of als je van de 660 mannen die zijn weggevoerd uit Putten, hoort bij de enkele tientallen die zijn teruggekeerd? Henk Vaessen wil in Stille finale duidelijk maken dat bij hen die de kampen overleefden, het lijden niet ophield bij hun bevrijding. Voor de toeschouwer duurt een oorlog van het begin tot het einde... Voor het slachtoffer duurt het zijn hele verder leven. En dan nog is het niet voorbij...
Enerzijds dwingt het verhaal je om na te denken over beladen thema's als het 'tweede en derde generatiesyndroom', de relatie jodendom-christendom en antisemitisme. Anderzijds laat de auteur - evenals in zijn debuutroman Piel de heilige - naast ernst ook humor een belangrijke rol spelen in het dagelijks leven van de hoofdpersonen.
"Henk Vaessen is een echte verhalenverteller. Op een gedurfde manier vertelt hij de geschiedenis van drie generaties tijdens en na de oorlog. Een bekend thema, maar in dit boek verweeft hij op een natuurlijke wijze Veluwe en voetbal, realiteit en mystiek, ernst en humor. Kleine daden van grote mensen en grote dromen van kleine mensen." Rikkert Zuiderveld, musicus, schrijver en tekstdichter.
"Op bewonderenswaardige wijze heeft de schrijver getracht de traumaverwerking in een joodse familie mee te voelen. Bovendien levert het verhaal een belangrijke bijdrage aan de dialoog tussen joden en christenen met hopelijk als gevolg een beter begrip voor elkaar van binnenuit."
Rabbijn Awraham Soetendorp.

1. Levend Joods Geloof – januari 2012

Ontroerend beeld van ingewikkelde problematiek

Recensie door Peter R. Hein

'Stille Finale' van Henk Vaessen is een roman over vier generaties van het joodse geslacht Van Zuiden uit Elburg. Samuël van Zuiden vestigt zich ver voor de oorlog in Elburg. Het gezin wordt gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau en alleen Samuëls zonen, de tweeling Jacob en Bram, overleven.

Dc zwaar getraumatiseerde Jacob trouwt na de oorlog met Saar en keert terug naar Elburg,
waar slechts de sjoel (nu een oefenruimte voor de muziekvereniging) en de joodse begraafplaats nog aan het joodse leven van voor de oorlog herinneren. Ze krijgen drie kinderen. Voor Jacob is de oorlog niet afgelopen bij de bevrijding. Onverwerkt verdriet wordt eerst verdrongen, een nieuw leven wordt opgebouwd. Maar met het ouder worden, neemt de geestelijke weerstand af en komt alle ellende met dubbele kracht terug. Vooral 's nachts, maar ook overdag, in de vorm van angsten en depressies. Het is als een levenslange gevangenschap.

Jacobs zoon Ben keert zich min of meer af van het Jedendom. Hij trouwt met Nant, een levenslustige vrouw uit een zeer christelijk Veluws boerenmilieu en verhuist naar Putten. Zo hoopt hij Elburg en daarmee zijn beklemmende joodse verleden achter zich te laten.
Maar juist door die pogingen (en door de geschiedenis van Putten) wordt hij zich meer en meer bewust van zijn joodse identiteit en van het feit dat de tragiek van de joodse geschiedenis diep in hem verzonken is.

Bens schuldgevoel over de 'vlucht' groeit. Hij realiseert zich dat je je Jood-zijn niet kunt ontvluchten: 'Christen word je, Jood ben je'. Zijn zoon Robert lijdt aan onbegrepen angsten en depressies. Langzaam wordt duidelijk dat het de angsten en depressies van zijn grootvader en vader zijn, die ook zijn leven danig beïnvloeden. Ongewild worden de trauma's doorgegeven aan volgende generaties. Pas als hij zijn angsten opzoekt en wil leren verklaren en uiteindelijk naar Auschwitz-Birkenau reist, leert ook hij om te gaan met het verleden. Hij keert terug tot het Jodendom en gaat naar Elburg.

Dit simpele verhaal zou geen recensie in een joods tijdschrift behoeven, ware het niet dat Vaessen op ontroerende wijze de gecompliceerde problematiek weergeeft die vele Joden van na de oorlog kennen: uit eigen ervaring of vanuit de naaste omgeving. Niet alleen de eerste-tweede- en zelfs derde-generatieproblematiek, maar ook die van het antisemitisme, het interreligieuze huwelijk en die van de zogenoemde 'vader-Joden' zijn onderdeel van het verhaal.

De gevolgen van het aangaan van een gemengd huwelijk en de problemen van de kinderen die daaruit voortkomen, worden niet alleen bezien vanuit het gezichtspunt van beide huwelijkspartners, maar ook vanuit beider families. Scherp getroffen worden de reacties van de fundamentalistisch christelijke grootmoeder van Nant en de joodse moeder van Ben, die treurt over het 'verlies van haar zoon en kleinkinderen aan de gojiem'. 

Vaessen doet daarnaast een goede poging inzichtelijk te maken hoe groot het onbegrip en de soms bijna onoverbrugbare kloof tussen christenen en Joden kunnen zijn. Vakkundig beschrijft de auteur van binnenuit een christelijke visie op het Jodendom, die nog steeds een rol speelt in sommige christelijke kringen. Deze visie is in de kern, zoals Vaessen beschrijft, nogal eens antisemitisch. Bijvoorbeeld de mythen rond de rol van de Joden bij de kruisiging van Christus en de sterk antisemitische manifesten van Luther, waar Hitler, door bijbelgeleerden gesteund, zich onder meer op baseerde bij de benadering van zijn 'Judenfrage'.

1. JOODSE WERELD – januari 2012

Lotsverbondenheid

Recensie door Rabbijn Lody van de Kamp

„Maar weet je wat het probleem hier was...'? Kijk, bij jullie werden hele gezinnen weggevoerd. Hier alleen mannen. Met het gevolg dat diegenen die het overleefd hadden en weer terugkwamen, overstelpt werden met vragen van al die vrouwen die nog op de terugkeer van hun mannen en zonen hoopten..."

Met de meidagen voor de deur zal bovenstaand citaat opnieuw, al is het misschien maar even, heel duidelijk in het Veluwse Putten hoorbaar zijn. De herinneringen aan die eerste oktoberdagen van 1944, waarbij meer dan 600 mannen uit Putten als gevolg van een vergeldingsactie door de Duitse bezetter werden weggevoerd, worden op een bewonderenswaardige manier door de Puttense Henk Vaessen in zijn boek Stille Finale gespiegeld aan de herinneringen van de Jodenvervolging tijdens de oorlogsjaren.

De vraag waarom díe mannen wel het leven hadden mogen behouden en hun eigen mannen niet, wakkerde naast gevoelens van rouw, ook een innerlijke opstandigheid aan." De schrijver slaagt erin de lezer mee te nemen naar een wereld vol duistere herinneringen, waar niet alleen diegene die het allemaal aan de lijve heeft ondervonden, nooit meer afscheid van heeft kunnen nemen, maar waar ook de volgende en de daarop volgende generatie zich nog voortdurend mee geconfronteerd weet. Of, zoals Henk Vaessen
het later in zijn boek verwoordt: Er is te veel gebeurd voor één generatie om het allemaal te verwerken.”

Tijdens het lezen van dit boek bekroop mij een soort wonderlijk gevoel van herkenning. Dat is het gevoel dat ik ook ooit heb gehad toen ik een jaar of tien geleden voor de eerste keer een bezoek bracht aan de gedachtenisruimte in Putten. Al wandelend langs de wanden met de foto's en de beschrijving van die dramatische dagen en de jaren die daarop in Putten volgden, bekroop mij toen het gevoel van een hechte betrokkenheid. Daarbij doel ik op een betrokkenheid die voortkomt uit een gezamenlijke lotsverbondenheid. Het was deze Puttense gemeenschap die een vreselijke prijs heeft moeten betalen tijdens die oorlogsjaren. Net zo als de Joodse gemeenschap waar ik zelf deel van uitmaak dat heeft moeten doen. Henk Vaessen brengt in zijn boek voor mij dat gevoel van herkenning en verbondenheid terug. Dat doet hij door de familie Van Zuiden, als enige Joodse familie na de oorlogsjaren overgebleven uit het stadje Elburg, hun verhaal aan de lezer te laten vertellen. Maar daardoorheen loopt als een rode draad ook het verhaal van de inwoners van Putten. Bovenstaande citaten zijn slechts enkele waaruit die overeenkomsten tussen het ene verdriet en het andere verdriet tegenover elkaar worden gezet. Waardoor die lotsverbondenheid ontstaat.

---------
Meer dan 70 deelnemers hadden zich enkele weken geleden aangemeld voor het 'Groot Veluws Dictee'. Op die woensdagavond zaten zij in hetzelfde Putten gebogen over hun opdracht om het dictee over de Joden op de Veluwe zo foutloos mogelijk te maken. Alle zeventig hadden hun woorden laten sponsoren om daarmee bij te kunnen dragen aan de actie voor het Bikut Cholini Ziekenhuis in Jeruzalem.

De werkgroep Hart voor Israël heeft er een heel succesvolle avond van gemaakt. En niet alleen omdat de deelnemers zo zwoegden om hun dicteeblaadjes zo foutloos mogelijk in te leveren. Niet alleen door de geweldige manier waarop de EO-man Andries Knevel leiding gaf aan de jury. Zelfs niet alleen vanwege de fantastische opbrengst voor ons ziekenhuis.

En daar was het toch allemaal om begonnen. Nee, voor mij was het een extra mooie avond omdat die lotsverbondenheid - ontstaan in het verleden waar Henk Vaessen op een zo onnavolgbare wijze over schrijft - op die avond in Putten werd omgezet in een verbondenheid voor de toekomst, ten behoeve van een project dat zowel de Puttenaren als de Joodse gemeenschap zo na aan het hart ligt. Dat Henk Vaessen op die avond met zijn boek Stille Finale aanwezig was, maakte het dan ook tot zo een bijzondere gebeurtenis.

Hoeveel tragiek en ellende kan een mens verdragen? Soms zijn gebeurtenissen die ons overkomen zo extreem en gruwelijk, dat het leven bekrast en gebutst langs afgronden verder hobbelt. Wie het kan opbrengen, probeert de hartverscheurende beelden uit het verleden een plaats te geven. Dan kan er ruimte komen voor vergeving. Maar soms is
een trauma zo zwaar, zo onpeilbaar diep, dat het leed tegen wil en dank volgende generatie wordt doorgegeven. Het zijn deze naweeën van het kwaad in de wereld die op een gevoelige manier worden uitgewerkt in 'Stille finale' van schrijver Henk Vaessen. In dit boek draait het om het tweede- en derde generatiesyndroom, maar ook om de relatie jodendom-christendom. Het zijn zware thema's, die snel tot een droefgeestige toon kunnen leiden. Dat weet de auteur echter te voorkomen. Nergens springt hij uit de bocht en slaagt hij erin een sfeer van grote beklemming op te roepen. Daarom is de familiegeschiedenis in 'Stille finale' het waard te worden doorverteld en herverteld. 
Het sterkst is deze prachtig geschreven roman bij de psychologische inkijk in de zielenpijn van beschadigde mensen.
Nederlands Dagblad.

Op bewonderenswaardige wijze heeft de schrijver getracht de traumaverwerking in een Joodse familie mee te voelen. Bovendien levert het verhaal een belangrijke bijdrage aan de dialoog tussen Joden en christenen met hopelijk als gevolg een beter begrip voor elkaar van binnenuit.
Rabbijn Awraham Soetendorp.

`Henk Vaessen is een echte verhalenverteller. Op een gedurfde manier vertelt hij de geschiedenis van drie generaties tijdens en na de oorlog. Een bekend thema, maar in dit boek verweeft hij op een natuurlijke wijze Veluwe en voetbal, realiteit en mystiek, ernst en humor. Kleine daden van grote mensen en grote dromen van kleine mensen.'
Rikkert Zuiderveld, musicus schrijver en tekstdichter.